تا حالا شده صفحه ای از کتاب را بخوانی و دو دقیقه بعد اصلا یادت نیاید که چه خوانده ای؟ یا سر جلسه امتحان، جواب درست نوک زبانت باشد اما مغزت قفل کرده باشد؟ اگر جوابت مثبت است، مشکل از حافظه تو نیست؛ مشکل از روش ورودی اطلاعات به مغزت است.
بگذار رک بگویم، خواندن خشک و خالی متن مثل آب در هاون کوبیدن است. مغز ما برای حفظ کردن کلمات ساخته نشده، بلکه عاشق تصاویر است. این جاست که تکنیکی به نام «تصویر سازی ذهنی» وارد میدان می شود. در این مقاله در بلاگ کلاسینار، نمی خواهیم کلیشه های روانشناسی زرد را تکرار کنیم. می خواهیم دقیقا یاد بگیریم چطور با تبدیل کردن درس ها به فیلم های سینمایی در ذهنمان، یادگیری را چند برابر کنیم و البته ببینیم ابزار های مدرن آموزشی (مثل همین پلتفرم های کلاس آنلاین که ما در کلاسینار داریم) چطور می توانند این فرآیند را راحت تر کنند.
تصویر سازی ذهنی در فرآیند یادگیری دقیقا یعنی چه؟
بیایید اول سنگ هایمان را وا بکنیم. تصویر سازی ذهنی (Mental Visualization) به معنی خیال پردازی یا رویا دیدن وسط درس خواندن نیست. خیلی ها فکر می کنند اگر موقع خواندن تاریخ به جنگ های صلیبی فکر کنند، یعنی دارند تصویر سازی می کنند. نه!
تصویر سازی ذهنی در مطالعه یعنی تبدیل آگاهانه مفاهیم انتزاعی و کلمات به تصاویر زنده، پویا و رنگی در ذهن.
وقتی شما کلمه «سیب» را می شنوید، مغز شما حروف «س-ی-ب» را نمی بیند، بلکه تصویر یک میوه گرد قرمز یا زرد را احضار می کند. حالا تصور کنید می خواهید فرمول پیچیده فیزیک یا یک فرآیند زیست شناسی را یاد بگیرید. اگر فقط فرمول را حفظ کنید، در حافظه کوتاه مدت می ماند. اما اگر آن فرمول را به یک داستان تصویری تبدیل کنید که در آن متغیر ها شخصیت های یک انیمیشن هستند، آن وقت است که معجزه رخ می دهد.
در واقع تصویر سازی، قلابی است که اطلاعات جدید را به دانسته های قبلی مغز شما وصل می کند. این کار باعث می شود درگیری مغز با مطلب (Cognitive Engagement) به حداکثر برسد.
چرا این روش در کلاس های آنلاین مهم تر است؟
در آموزش سنتی که معلم پای تخته سیاه می نوشت، تصویر سازی سخت بود. اما امروز در بستر هایی مثل کلاسینار، وقتی استاد می تواند همزمان ویدیو پخش کند، روی تخته هوشمند شکل بکشد و فایل های گرافیکی را به اشتراک بگذارد، در واقع دارد نیمی از راه تصویر سازی را برای شما طی می کند. تصویر سازی ذهنی یعنی شما کارگردان فیلمی باشید که فیلمنامه اش، کتاب درسی شماست.
دسته بندی های مختلف تجسم خلاق در هنگام درس خواندن
فکر نکنید تصویر سازی فقط یک مدل دارد. بسته به این که چه درسی می خوانید یا چه تیپ شخصیتی دارید، نوع تصویر سازی شما فرق می کند. اگر بخواهیم علمی نگاه کنیم، ما چند نوع اصلی داریم:
الف) تصویر سازی تداعی گر (Associative Visualization)
این رایج ترین نوع است. شما یک کلمه جدید را به چیزی که از قبل می شناسید ربط می دهید.
- مثال: می خواهید کلمه انگلیسی “Coma” (به معنی کما) را یاد بگیرید. تصویر یک “کاموا” را در ذهن می سازید که دور سر یک بیمار پیچیده شده است.
- این روش برای یادگیری لغات زبان، اصطلاحات پزشکی و اسامی تاریخی عالی است.
ب) تصویر سازی فضایی یا مکانی (Spatial Visualization)
این همان تکنیک معروف «کاخ حافظه» یا Memory Palace است. شما اطلاعات را در مکان های آشنای ذهنتان قرار می دهید.
- مثال: تصور کنید در خانه خودتان قدم می زنید. روی مبل پذیرایی، فرمول ریاضی نشسته است. در آشپزخانه، مولکول های شیمی دارند غذا می پزند.
- در پلتفرم های پیشرفته ای مثل کلاسینار، وقتی مدرس از اسلاید های رنگی و ساختار بندی شده استفاده می کند، ناخودآگاه به دانش آموز یا دانشجو کمک می کند تا این فضای ذهنی را بهتر بسازد. جایگاه هر نکته روی اسلاید، در ذهن دانشجو ثبت می شود.
ج) تصویر سازی سینمایی یا روایی (Narrative Visualization)
در این روش، شما کل درس را به یک فیلم تبدیل می کنید. این روش برای درس های توصیفی مثل تاریخ، زیست شناسی یا ادبیات فوق العاده است.
- مثال: برای یادگیری گردش خون، خودتان را یک گلبول قرمز تصور کنید که سوار بر قایق در رودخانه های رگ حرکت می کند و به ایستگاه قلب می رسد.
د) تصویر سازی نمادین (Symbolic Visualization)
برای مفاهیم خیلی انتزاعی (مثل فلسفه یا ریاضیات محض)، ما از نماد ها استفاده می کنیم. مثلا برای مفهوم «عدالت»، تصویر ترازو را می سازیم.
نقشه راه عملی: چطور قدم به قدم تصویر سازی کنیم؟
خب، تئوری کافیست. بیایید ببینیم چطور باید این کار را انجام دهیم. اگر فردا می خواهید درسی را بخوانید یا در یک کلاس آنلاین در کلاسینار شرکت کنید، این مراحل را انجام دهید:
قدم اول: خواندن و درک عمیق (نه روخوانی)
نمی توانید چیزی را که نفهمیده اید، تصویر سازی کنید. اول پاراگراف را بخوانید و مطمئن شوید مفهوم اصلی را گرفته اید. کلمات کلیدی را پیدا کنید.
قدم دوم: انتخاب بازیگران (شخصیت سازی)
به کلمات جان بدهید. اگر در حال خواندن در مورد “نیروی اصطکاک” هستید، آن را به شکل یک غول زبر و خشن تصور کنید که پای اجسام را می گیرد و نمی گذارد حرکت کنند. هر چه تصویر خنده دار تر، عجیب تر و غیر منطقی تر باشد، مغز آن را بهتر حفظ می کند.
قدم سوم: اکشن و حرکت (سناریو)
تصویر ساکن به درد نمی خورد. مغز عاشق حرکت است. کاری کنید شخصیت هایتان با هم تعامل داشته باشند. بگذارید غول اصطکاک با ماشین مسابقه کشتی بگیرد. صدا ها را بشنوید، بو ها را حس کنید.
- نکته طلایی: استفاده از ابزار های تعاملی در کلاس آنلاین خیلی کمک کننده است. مثلا در کلاسینار، امکانات تخته وایت برد و قلم نوری به استاد اجازه می دهد همین اکشن ها را همان لحظه برای دانشجو بکشد. اگر معلم هستید، از این ابزار غافل نشوید.
قدم چهارم: مرور با چشم بسته
کتاب را ببندید. چشم ها را ببندید و آن فیلمی که ساختید را با دور تند و کند در ذهن پخش کنید. اگر جایی از فیلم تار بود، یعنی آن بخش از درس را خوب یاد نگرفته اید. برگردید و دوباره بخوانید.
قدم پنجم: ترکیب با ابزار های دیجیتال
گاهی ذهن ما برای ساختن تصویر کم می آورد. این جاست که باید از تکنولوژی کمک بگیرید. سرچ کردن عکس های مرتبط در گوگل یا دیدن انیمیشن های آموزشی می تواند سوخت اولیه تصویر سازی شما را تامین کند.
مزیت کلاس های آنلاین ضبط شده (مثل قابلیتی که در کلاسینار داریم) این است که می توانید ویدیو را نگه دارید، به نمودار یا شکلی که استاد کشیده خیره شوید، تصویر آن را در ذهن ثبت کنید و بعد ادامه دهید. این مکث ها در کلاس حضوری ممکن نیست.
چه کسانی باید از این تکنیک استفاده کنند؟ (مخاطبان هدف)
شاید بپرسید “آیا این روش برای من هم جواب می دهد؟” پاسخ کوتاه این است: بله، برای همه. اما برای بعضی گروه ها حیاتی است.
۱. دانش آموزان و کنکوری ها
حجم مطالب درسی بسیار زیاد است و حفظ کردن طوطی وار جواب نمی دهد. کسانی که رتبه های برتر می شوند، اغلب ناخودآگاه از تصویر سازی استفاده می کنند. آن ها فرمول ها را نمی خوانند، فرمول ها را می بینند.
۲. دانشجویان رشته های پزشکی و مهندسی
آناتومی بدن یا نقشه های پیچیده مهندسی را نمی شود با متن یاد گرفت. این افراد باید ذهنیت سه بعدی (3D) داشته باشند.
- نکته: اگر استادی هستید که در این حوزه ها تدریس می کنید، پلتفرم شما باید از کیفیت تصویر بالا پشتیبانی کند. در کلاسینار ما روی کیفیت انتقال تصویر و صدا وسواس داریم، چون می دانیم یک تصویر با کیفیت می تواند جای هزار کلمه توضیح را بگیرد.
۳. یاد گیرندگان زبان های خارجی
حفظ لغت بدون تصویر سازی، عذاب آور ترین کار دنیاست. وقتی لغت “Apple” را یاد می گیرید، به جای ترجمه فارسی اش (سیب)، باید تصویر خود میوه را به کلمه انگلیسی وصل کنید.
۴. مدیران و سخنرانان
شاید تعجب کنید، اما وقتی می خواهید یک سخنرانی را حفظ کنید، تصویر سازی ساختار سخنرانی بسیار موثر تر از حفظ کردن متن است.
۵. افراد دارای سبک یادگیری بصری (Visual Learners)
حدود ۶۵ درصد از جمعیت جهان، یادگیرنده بصری هستند. یعنی با دیدن یاد می گیرند نه با شنیدن. برای این افراد، کلاس های صوتی یا کتاب های بدون عکس، سم است. این افراد در محیط های آنلاین تصویری مثل وبینار آنلاین های کلاسینار بسیار شکوفا تر می شوند تا در کلاس های خشک و سنتی.
اشتباهات رایج در تصویر سازی ذهنی
حالا که مربی سخت گیر شما هستم، باید هشدار های لازم را هم بدهم تا وقتتان تلف نشود.
- وسواس در جزئیات: لازم نیست نقاشی ذهنی شما اثر هنری داوینچی باشد. یک کاریکاتور ساده هم کار را راه می اندازد. گیر دادن به جزئیات بی اهمیت فقط سرعت مطالعه را پایین می آورد.
- پیچیده کردن بیش از حد: اگر برای یادآوری یک فرمول ساده، یک داستان ۱۰ دقیقه ای بسازید، خود داستان را فراموش می کنید! تصویر سازی باید سریع و چابک باشد.
- عدم تکرار: تصویر سازی مثل کاشتن نهال است. اگر بعد از ساختن تصویر، دیگر به آن سر نزنید (مرور نکنید)، خشک می شود. تصاویر ذهنی را باید در فواصل زمانی منظم (تکرار با فاصله) در ذهن بازبینی کنید.
جمع بندی: ذهن شما پروژکتور است، نه هارد دیسک
دوران این که مغز را مثل یک انبار پر از اطلاعات متنی کنیم گذشته است. در دنیای امروز که بمباران اطلاعاتی هستیم، برنده کسی است که بتواند اطلاعات را سریع تر پردازش و بازیابی کند. تصویر سازی ذهنی، میان بری قدرتمند برای رسیدن به این هدف است.
این تکنیک به شما کمک می کند درس خواندن را از یک کار خسته کننده به یک سرگرمی خلاقانه تبدیل کنید. و فراموش نکنید، ابزار ها مهم هستند. اگر مدرس هستید، با استفاده از پلتفرم های قدرتمندی مثل کلاسینار که امکانات تصویری، تخته وایت برد پیشرفته و اشتراک گذاری با کیفیت را در اختیار شما می گذارند، می توانید خوراک اولیه تصویر سازی ذهنی را برای شاگردانتان فراهم کنید. اگر هم دانشجو هستید، از امکانات ضبط کلاس و بازبینی تصاویر استفاده کنید تا این تصاویر در ذهن تان حک شوند.
یادگیری یک سفر است، سعی کنید از مناظر این سفر (تصاویر ذهنی) لذت ببرید. اگر برای برگزاری کلاس هایتان به دنبال محیطی هستید که دست شما را برای آموزش تصویری و خلاقانه باز بگذارد، کلاسینار خانه شماست. همین حالا می توانید دمو رایگان پلتفرم ما را تست کنید و تفاوت را ببینید.