صفر تا صد روش تدریس بحث گروهی؛ مزایا، معایب و ترفند های اجرا

آیا تا به حال در کلاسی نشسته اید که صدای عقربه های ساعت بلندتر از صدای معلم به گوش برسد؟ کلاسی که در آن همه ساکت هستند و فقط یک نفر متکلم وحده است، دیگر در دنیای آموزش مدرن جایی ندارد. آموزش، یک خیابان یک طرفه نیست؛ بلکه یک اتوبان دو طرفه و پر از تعامل است. یکی از بهترین روش هایی که می تواند گرد و خاک کسالت را از کلاس های درس (چه حضوری و چه مجازی) پاک کند، «روش تدریس بحث گروهی» است.

در این مقاله از بلاگ کلاسینار، قصد داریم به عمق این روش آموزشی شیرجه بزنیم. می خواهیم ببینیم وقتی اجازه می دهیم دانش آموزان یا دانشجویان با هم حرف بزنند، دقیقا چه اتفاقی در مغز آن ها می افتد. اگر شما معلم، استاد دانشگاه یا مدرس دوره های آزاد هستید، این راهنما نقشه راه شماست تا کلاس هایتان را از حالت سکوت مطلق به یک فضای پویا و پر از ایده تبدیل کنید.

وقتی از “بحث گروهی” حرف می زنیم، دقیقا از چه چیزی حرف می زنیم؟

بیایید اول یک تعریف شفاف داشته باشیم. خیلی ها فکر می کنند بحث گروهی یعنی اینکه معلم موضوعی را روی تخته بنویسد و بگوید: «خب بچه ها، نظر شما چیست؟» و بعد هر کس هر چه دلش خواست بگوید و کلاس تمام شود. اما اینطور نیست.

روش تدریس بحث گروهی (Group Discussion Method) یک استراتژی آموزشی کاملا ساختار یافته و هدفمند است. در این روش، محوریت کلاس از “معلم” به “فراگیران” منتقل می شود. اینجا دیگر معلم تنها منبع دانش نیست، بلکه نقش یک رهبر ارکستر یا تسهیل گر را بازی می کند. در این فرآیند، یک موضوع خاص، یک سوال چالش برانگیز یا یک مشکل واقعی مطرح می شود و افراد کلاس در قالب گروه های کوچک یا بزرگ، درباره آن با هم گفتگو می کنند.

هدف اصلی در اینجا، رسیدن به یک جواب “بله یا خیر” نیست. هدف، خودِ فرآیند گفتگو است. دانش پذیران یاد می گیرند نظرات خود را بیان کنند، به نظرات مخالف گوش دهند، تحلیل کنند و در نهایت به یک درک مشترک یا راه حل جدید برسند. این روش به شدت بر پایه تفکر انتقادی بنا شده است. جالب است بدانید که امروزه حتی در بستر یک کلاس آنلاین هم با استفاده از ابزار های پیشرفته، این روش به بهترین شکل اجرا می شود و محدود به کلاس های فیزیکی نیست.

چرا باید کلاسمان را شلوغ کنیم؟ (بررسی مزایای شگفت انگیز این روش)

شاید با خودتان بگویید: «تدریس سنتی که راحت تر است! خودم درس می دهم و می روم.» اما روش بحث گروهی مزایایی دارد که ارزش تمام زحمت هایش را دارد. بیایید ببینیم این روش چه گنجینه هایی را برای شما و شاگردانتان باز می کند:

تقویت تفکر انتقادی و استدلال

در روش سخنرانی، دانش آموز فقط اطلاعات را “دریافت” می کند. اما در بحث گروهی، او مجبور است اطلاعات را “پردازش” کند. او باید برای نظر خودش دلیل بیاورد. وقتی هم کلاسی اش نظری مخالف می دهد، باید فکر کند که آیا نظر خودش درست است یا نه. این یعنی ورزشِ ذهن.

افزایش اعتماد به نفس و مهارت های کلامی

بسیاری از افراد باهوش هستند که همیشه ساکت می مانند چون می ترسند اشتباه کنند. در بحث های گروهی کوچک، این ترس می ریزد. آن ها یاد می گیرند که صدایشان شنیده می شود. توانایی صحبت کردن در جمع و دفاع مودبانه از عقاید، مهارتی است که در تمام طول زندگی (و نه فقط در مدرسه) به دردشان می خورد.

یادگیری عمیق تر و ماندگارتر

تحقیقات نشان داده است که ما وقتی چیزی را فقط می شنویم، بخش کمی از آن را به یاد می سپاریم. اما وقتی درباره آن حرف می زنیم و درگیر بحث می شویم، آن موضوع در حافظه بلند مدت ما حک می شود. بحث کردن باعث می شود مفاهیم خشک تئوری، تبدیل به تجربیات ملموس شوند.

تمرین دموکراسی و احترام متقابل

در جامعه ای که تحمل نظرات مخالف کم شده است، کلاس درس بهترین جا برای تمرین است. در بحث گروهی، افراد یاد می گیرند که می شود با کسی مخالف بود اما به او احترام گذاشت. آن ها صبر کردن برای نوبت صحبت و شنیدن فعال را تمرین می کنند.

قابل اجرا در پلتفرم های مدرن

یکی از زیبایی های این روش، انعطاف پذیری آن است. اگر شما مدرس یک وبینار آنلاین هستید، فکر نکنید دستتان بسته است. پلتفرم هایی مثل کلاسینار با امکاناتی مثل میکروفون باز برای همه، چت باکس و حتی تقسیم کردن کلاس به اتاق های کوچک تر (Breakout Rooms)، این فضا را دقیقا شبیه سازی می کنند تا مزایای بحث گروهی در فضای مجازی هم حفظ شود.

نقشه راه اجرا؛ چطور یک بحث گروهی طوفانی اما منظم راه بیندازیم؟

اجرای این روش مثل راه رفتن روی لبه تیغ است. اگر درست مدیریت نشود، کلاس به بازار شام تبدیل می شود! برای اینکه بحث گروهی شما نتیجه بخش باشد، باید این مراحل را قدم به قدم طی کنید:

گام اول: انتخاب موضوع هوشمندانه

هر موضوعی به درد بحث نمی خورد. موضوعاتی مثل «پایتخت فرانسه کجاست؟» اصلا جای بحث ندارند چون جوابشان یک کلمه است. موضوع باید:

• چالش برانگیز باشد.
• چند وجهی باشد (یعنی بشود از زاویه های مختلف به آن نگاه کرد).
• به سطح دانش و سن شرکت کنندگان بخورد.

مثلا به جای «تاریخ جنگ جهانی دوم»، بپرسید «اگر جنگ جهانی دوم رخ نمی داد، جهان امروز چه شکلی بود؟»

گام دوم: گروه بندی و آرایش کلاس

اگر کلاس حضوری است، صندلی ها را دایره ای بچینید تا همه همدیگر را ببینند. اگر کلاس مجازی است، مطمئن شوید همه دسترسی به میکروفون دارند. تعداد نفرات هر گروه نباید آنقدر زیاد باشد که عده ای فرصت حرف زدن پیدا نکنند، و نه آنقدر کم که بحث نگیرد (معمولا ۵ تا ۷ نفر ایده آل است).

گام سوم: تعیین قوانین بازی

قبل از شروع، قوانین را شفاف بگویید:

• به حرف هم نپرید.
• به شخصیت کسی توهین نکنید (نقد نظر، نه نقد نفر).
• زمان صحبت برای هر نفر محدود است.
• هدف پیروزی در بحث نیست، بلکه یادگیری است.

گام چهارم: شروع و هدایت بحث (نقش حیاتی معلم)

بحث را با یک مقدمه جذاب شروع کنید. در حین بحث، شما نباید ساکتِ مطلق باشید و نباید هم متکلمِ مطلق. شما باید مثل یک ناظر هوشیار، بحث را هدایت کنید. اگر بحث از مسیر اصلی خارج شد، آن را برگردانید. اگر بحث سرد شد، با یک سوال محرک، آتش آن را روشن کنید. اگر می بینید یک نفر گوشه گیر است، مودبانه از او نظر بخواهید.

گام پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری

بدون جمع بندی، بحث ابتر می ماند. در پایان زمان مقرر، نکات کلیدی مطرح شده را (ترجیحا روی تخته وایت برد یا ابزار تخته هوشمند در پلتفرم کلاسینار) بنویسید. از گروه ها بخواهید نتیجه نهایی شان را بگویند و شما به عنوان معلم، چکیده بحث را ارائه دهید تا دانش پذیران با ذهن منظم کلاس را ترک کنند.

نیمه خالی لیوان؛ چالش ها و محدودیت های این روش چیست؟

هیچ روشی کامل نیست و بحث گروهی هم معایب خاص خودش را دارد که باید حواستان به آن ها باشد:

1. قاتل زمان است: بحث کردن زمان بر است. گاهی اوقات مطلبی که می شود در ۱۰ دقیقه تدریس کرد، در بحث گروهی ۴۵ دقیقه طول می کشد. اگر سرفصل های درسی تان زیاد است و وقتتان کم، باید محتاط باشید.
2. خطر انحراف از موضوع: بحث ها ذاتاً سیال هستند. خیلی راحت ممکن است بحث از “گرمایش زمین” شروع شود و به “قیمت پراید” برسد! مدیریت این موضوع انرژی زیادی از معلم می گیرد.
3. سلطه گرانِ کلاس: در هر کلاسی چند نفر هستند که دوست دارند همیشه حرف بزنند و اجازه نفس کشیدن به بقیه نمی دهند. اگر معلم حواسش نباشد، کلاس تبدیل به تریبون شخصی این افراد می شود و بقیه سرخورده می شوند.
4. مناسب نبودن برای همه دروس: علومی که کاملا بر پایه حقایق اثبات شده هستند (مثل فرمول های خاص ریاضی یا شیمی پایه) شاید ظرفیت کمتری برای بحث داشته باشند نسبت به علوم انسانی و اجتماعی.

 

اشتباه نگیرید! تفاوت ظریف “تدریس مشارکتی” و “بحث گروهی”

خیلی از مدرسان این دو اصطلاح را به جای هم به کار می برند، اما در دنیای تخصصی آموزش، این ها دو ساز متفاوت هستند:

روش تدریس مشارکتی (Collaborative Learning):

در یادگیری مشارکتی، هدف اصلی “انجام یک کار مشترک” یا “تولید یک محصول” است. اعضای گروه مثل چرخ دنده های یک ساعت با هم کار می کنند تا یک پروژه را تحویل دهند، یک مسئله ریاضی را حل کنند یا یک ماکت بسازند. وابستگی اعضا به هم در اینجا بسیار زیاد است؛ یعنی اگر یک نفر کارش را نکند، کل پروژه لنگ می ماند.

روش بحث گروهی (Group Discussion):

اما در بحث گروهی، هدف اصلی “تبادل نظر” و “رسیدن به درک عمیق” است. اینجا قرار نیست لزوما چیزی ساخته شود. ممکن است در پایان کلاس، هر کس نظر متفاوتی داشته باشد و این اصلا اشکالی ندارد. تمرکز روی دیالوگ و فرآیند کلامی است، نه تقسیم وظایف اجرایی.

به زبان ساده تر: اگر به شاگردان بگویید «با هم این پازل را درست کنید»، می شود مشارکتی. اگر بگویید «بیایید صحبت کنیم که چرا تصویر این پازل زیباست»، می شود بحث گروهی.

کلام آخر؛ تکنولوژی در خدمت تعامل

شاید سال ها پیش فکر می کردیم که بحث گروهی فقط مخصوص کلاس های حضوری و دور میز نشستن است. اما تکنولوژی همه چیز را تغییر داده است. امروز، فاصله فیزیکی دیگر مانع گفتگوی فکری نیست. استفاده از ابزار های قدرتمند آموزشی مثل کلاسینار به شما این قدرت را می دهد که همان حس و حال زنده بودن، تعامل و شور و شوق بحث را در فضای مجازی پیاده کنید.

فراموش نکنید که در نهایت، ابزار ها (چه تخته سیاه قدیمی و چه پلتفرم های آنلاین) فقط وسیله هستند. جادوی اصلی در ذهن خلاق شماست که چطور بحث را طراحی می کنید و چطور به شاگردانتان جرات حرف زدن می دهید. پس نترسید، موضوعی جذاب پیدا کنید و کلاس بعدی تان را به میدان گفتگوی سازنده تبدیل کنید.